پس از متداول شدن ساخت سریال‌های مناسبتی که در قالب سی یا سیزده قسمت تلویزیونی پخش می‌شد که علاقه‌مندان فراوانی را پای تلویزیون نشاند، دلایل زیادی باعث این امر بود چرا که در این ایام بیننده‌ها می‌توانستند با فاصله‌ای 24 ساعته داستان و وقایع سریال‌های مورد علاقه‌شان را دنبال کنند. از این رو باید گفت نقطه آغاز برنامه‌های نود قسمتی از موفقیت‌آمیز بودن سریال‌های مناسبتی شکل گرفت و سپس در قالب طنزهای شبانه ادامه یافت.
اولین‌ها
در این میان «مهران مدیری» با ساخت سریال طنز «پلاک 14» و «نود شب» با تبدیل شگرد طنزهای آیتمی به داستان‌گو نخستین گام جدی را در این عرصه برداشت. این دو مجموعه اگر چه به‌لحاظ کیفی کارهای موفقی نبودند اما حرکت نویی در ساخت برنامه‌سازی به حساب آمد، چرا که پس از آن ساخت برنامه‌های روتین نودشبی الگوی مناسبی برای تلویزیون محسوب شد، به‌طوری که در سال‌های بعد شاهد اجرای برنامه‌هایی با ساختار مشابه از شبکه‌های دیگر تلویزیون بودیم.
از جمله سریال «زیر آسمان شهر» که به جهت موفقیت‌آمیز بودن و استقبال بیننده‌ها پخش آن به سری دوم و سوم هم رسید. «زیر آسمان شهر» در سری سوم با شکست و عدم استقبال روبه‌رو شد و مهران غفوریان را برای همیشه از وادی کارگردانی دور کرد.
مشکل بسیاری از سریال‌های طنز نودشبی به ساختار آنها برمی‌گردد. این مجموعه‌ها تنها به صرف بهره‌مندی از طنز و موقعیت‌های کمدی قادر بودند نظر مردم را به خود جلب کنند، اما زمانی که در درازمدت این ویژگی‌ها به ورطه تکرار افتاد باعث شد هیچ جذابیتی برای مخاطب نداشته باشد.
شکست «زیر آسمان‌شهر 3» به سازندگان طنزهای روتین اعلام کرد که ساختار و تکنیک هم مهم است و علاوه بر آن که برنامه‌های نود شبی و یا روتین شبانه باید در قالب تعیین شده، یعنی همان نود شب پخش شود و اگر قرار است تا در ادامه سریال دیگری با همان ویژگی ساخته شود باید فضا و داستان سریال در سری‌های بعدی تغییر یابد، همان کاری که مهران مدیری پس از موفقیت مجموعه «برره» و سپس «پاورچین» به آن پایبند ماند.
این آثار با وجود جذابیت‌های فراوانشان برای مخاطب در لحظه مناسب به پایان رسید و کارگردان اثر برای خلق سریالی جدید به سراغ سوژه‌های جدیدتری رفت. از این رو آثار مذکور همچنان برای مخاطب جذاب و خاطره‌انگیز باقی ماند.
مهدی مظلومی، دیگر کارگردانی بود که به سراغ چنین موضوعاتی رفت. او پیش از این در سریال «نود شب»، «زیر آسمان شهر» کارگردانی تلویزیونی مجموعه‌هایی به کارگردانی «مهران مدیری» و«مهران غفوریان» را در کارنامه خود داشت.
او ابتدا به شکل مستقل به سراغ اولین مجموعه نود شبی خود یعنی «بدون شرح» رفت و توانست با اتکا بر بکر بودن موضوع و کشف و درخشش چهره‌های طنز جدیدی چون «فتحعلی اویسی» و «امیر جعفری» به این امر نائل آید و اثری موفق را خلق کند.
«باغچه مینو» یکی دیگر از این آثار 90 شبی بود که در ابتدا نویدبخش سریالی موفق بود. چرا که مجموع عوامل سریال از بازیگران تا نویسندگان پیش از این کارهای موفقی را در این زمینه ساخته بودند. اما به تدریج انتظارات اولیه برآورده نشد و گروه سازنده خصوصاً کارگردان در تلاش بودند تا جذابیت‌های سریال را افزایش دهند که موفق نشدند.
در سال‌های بین 1381 تا 1384 تلویزیون با موج عظیمی از تولید برنامه‌های طنز روبه‌رو شد. در این سال‌ها هر کارگردانی می‌کوشید خود را در این ورطه بیازماید. کسانی مانند «رضا صفدری، رضا عطاران، مهران غفوریان، مهران مدیری، مهدی مظلومی» در این میان سهم بسزایی داشتند.
رضا عطاران در شبکه پنج سریال «کوچه اقاقیا» را کارگردانی کرد. اولین سریال نود شبی او و نخستین حضور مرحوم منوچهر نوذری بسیاری در این اندیشه بودند که پیوستن این پیشکسوت با سابقه و طناز رادیو به گروهی جوان می‌تواند نویدبخش سریالی خاص باشد.اما در ادامه چنین نشد و او با تمام مهارت و خصوصیات ویژه‌اش نتوانست سریال را نجات دهد.
از این رو اولین مجموعه نود قسمتی عطاران هم کار چشمگیری نشد.این اولین و آخرین ساخته رضا عطاران در قالب نود شب بود چرا که او پس از آن به سراغ ساخت سریال‌های مناسبتی 13 تا سی قسمت رفت و نشان داد در این جنس کار به مراتب موفق‌تر است. کما اینکه آخرین ساخته او «ترش و شیرین»که در نوروز سال جاری پخش شد نشان داد که نسبت به دیگر سریال‌های طنز شبکه‌های دیگر موفق‌تر بود. پس از این سال‌ها به تدریج شاهد خروج برخی از کارگردان‌هایی بودیم که چند صباحی وارد عرصه طنزهای شبانه شده بودند.
حرف اول را بازیگر می‌زند
شخصیت‌هایی که در یک سریال طنز وارد می‌شوند در مدت کوتاهی باید به شخصیت‌های تیپیک تبدیل شوند تا بتوانند آن مقدار زمان طولانی را که مخاطب قرار است با آنها سپری کند تحمل‌پذیر کنند و خود روند داستان را رقم بزنند. اگر نگاه کنیم به نمونه‌های موفق و ناموفق سریال‌های طنز شبانه تلویزیون به راحتی می‌توان این مورد را دریافت.
«زیر آسمان شهر»هنگامی مورد قبول عامه مردم قرار گرفت که تیپی به نام خشایار مستوفی در آن حضور داشت و آهسته‌آهسته از بقیه شخصیت‌ها جدا شد و تکیه کلام‌های خاص را بوجود آورد.این مورد را در «پاورچین» نیز به خوبی می‌توان مشاهده کرد. داود و فرهاد دو تیپ کاملاً متفاوت و جذابی بودند که خود ایجاد موقعیت طنز می‌کردند و داستان را پیش می‌بردند. مظلومی در «بدون شرح» نیز چنین کاری انجام داده بود که با موفقیت روبه‌رو شد. «بانکی‌ها» باحضور خانم جان «شراره درشتی» کاملاً به همین منظور ایجاد شده بود که متاسفانه از آن به خوبی استفاده نشد.
جنس دیگر از 90 شبی‌ها
با دور شدن تعدادی از کارگردان‌ها و نویسندگان از این جنس، برنامه‌سازی طنز شبانه تلویزیون رویکرد ساخت سریال‌هایی با موضوعات اجتماعی را در پیش گرفت. اولین سریال در این ژانر «نرگس» ساخته سیروس مقدم بود.
ملودرامی خانوادگی و اجتماعی که نخستین تجربه سریال نود شبی در ایران به حساب می‌آمد. داستانی پر از کش و قوس‌های فراوان که باید گفت شاید هم همین اوج و فرودهای داستانی توانست بیننده را تا حدود زیادی محصور خود کند.
البته این مجموعه دارای ضعف‌هایی هم بود. در واقع سریال «نرگس» سرشار از صحنه‌ها، داستان‌ها و قصه‌های فرعی و اضافه بود. به‌طوری که اگر برخی صحنه‌های آن از کار حذف می‌شد ضربه‌ای به روایت آن وارد نمی‌شد. به عنوان مثال به‌خاطر نزدیکی با ماه رمضان و طولانی شدن مصائب نرگس و خانواده‌اش شاهد حذف بخش‌های عمده‌ای از اواخر کار بودیم.
به هر حال با تمام این احوال باید گفت از آنجایی که همیشه نقطه شروع و آغاز هر کاری بی‌گمان آن را در ذهن‌ها ماندگار می‌سازد سریال نرگس نیز با تمام ضعف‌ها و نقاط قوتش برای شروع تولید و پخش سریال‌های شبانه با موضوع‌های خانوادگی اثری قابل قبول بود. اثری که تاکنون در ساخت دو سریال «روز رفتن» و «سلام» که با موضوعات پلیس و خانوادگی پخش شد تکرار نشده است.
«روز رفتن» هم همچون سری دوم و سوم برخی ازمجموعه‌های طنز، سازندگان سریال با وجود استفاده از «حسن پورشیرازی» بازیگر نقش اول مرد سریال «نرگس» کوشیدند تا با استفاده از چهره این بازیگر موفقیت سریال نرگس را تکرار کند. اما در ادامه این اتفاق نیفتاده است و سریال 90 شبی «سلام» هم از دیگر مجموعه‌هایی است که این روزها از تلویزیون پخش می‌شود، سریالی که بر اساس سال پیامبر اکرم (ص) ساخته شده است.
این سریال با زمان پخش نامناسب به روی آنتن رفت و پس از ایام نوروز پخش آن توانست مخاطبان خود را پیدا کند و این نشانه این موضوع است که علاوه بر موارد فوق، زمان پخش هم از دلایل مهم توفیق یک سریال 90 شبی است.
